Marian
Borkowski
kompozytor
charakterystyczne cechy mojej twórczości
W mojej działalności kompozytorskiej, najogólniej mówiąc, zauważyć można orientację wielonurtową z różnorodnością gatunków muzycznych: tworzę utwory instrumentalne (solowe, kameralne, orkiestrowe), wokalne (pieśni, utwory na chór a cappella), wreszcie kompozycje wokalno-instrumentalne.
W ewolucji twórczości można wyodrębnić cztery okresy:
- do 1962 roku – dominacja tendencji neostylistycznych aż po inspiracje elementami folkloru,
- 1962-1971 – wprowadzenie własnej koncepcji organizacji czasu muzycznego (izochroniczna zasada podziału) wpłynęło na sposób strukturowania materiału dźwiękowego i poszukiwania indywidualnych rozwiązań w zakresie jakości brzmieniowych, fakturalnych i formalnych, a także na pogłębienie emocjonalnej sfery muzyki,
- 1972-1981 – to okres kolejnych przemian stylistycznych, objawiających się wzbogaceniem dotychczas wypracowanego języka muzycznego o aleatoryzm, wyzwolony sonoryzm, konstruktywizm wieloelementowy, nowe ujęcia notacji muzycznej (papier milimetrowy), predylekcję do kameralizacji składu wykonawczego przy jednoczesnym dążeniu do osiągnięcia pełni brzmienia, tendencję do selekcjonowania środków wypowiedzi artystycznej w sferze wyrazu muzycznego,
- od roku 1982 – potężny zwrot w kierunku muzycznego i uniwersalnego sacrum, poszerzenia kręgu znaczeń symbolicznych, kondensacji i integracji materiału muzycznego, a także koncentracji na nieustannym pogłębianiu wyrazu muzycznego z wyraźnym wzmożeniem temperatury i energetyki ekspresyjnej utworów.
W tym ostatnim okresie objawiła się wyraziście, w moim głębokim przekonaniu, tendencja do krystalizowania się, estetycznie i stylistycznie, odrębnego języka muzycznego, a do najbardziej istotnych jego cech zaliczam: emocję muzyczną, dynamizm napięć, dramatyczny rodzaj ekspresji, symbolizm i aforystyczność w prezentowaniu myśli muzycznej, a także dążenie do podporządkowania wszystkich elementów muzycznych i środków techniki kompozytorskiej idei artystycznej i ogólnej koncepcji dzieła. Staram się ponadto o selekcję technicznych środków wypowiedzi artystycznej i ekonomicznych sposobów ich użycia w każdym utworze, precyzję i zwartość konstrukcji architektonicznej (narracja formy nierozerwalnie związana z koncepcją wyrazową dzieła), wykorzystanie bogatych możliwości sonorystycznych i ekspresyjnych instrumentów i głosu ludzkiego, adekwatność na linii grafika – brzmienie (w notacji zastosowanie nowych form grafiki muzycznej). W technice dźwiękowej wybitną rolę odgrywa amplituda wartości dynamicznych, artykulacyjnych, czasu muzycznego, wolumenu brzmienia, rejestrów, barwy, a także polaryzacja kontrastów w przestrzeni dźwiękowej — co, w konsekwencji, mimo predylekcji do kameralizacji składu wykonawczego, prowadzi do monumentalizacji brzmienia.
W kwintesencji, o mojej muzyce można najkrócej powiedzieć, że jest ona par excellence dynamiczna i ekspresyjna. Natomiast, w sferze filozofii sztuki bliskie jest mi głęboko etyczne pojęcie twórczości, a do najważniejszych i najwznioślejszych idei ludzkiej egzystencji i działalności twórczej zaliczam: humanizm (wszystko przez człowieka i dla człowieka) i romantyzm (jako koncepcja życia i twórczości). Moją dewizą stała się także sentencja: „patrzeć w siebie” — tzn. zaufać przede wszystkim sobie, swoim możliwościom i swojemu talentowi.
Solo-duo: politechnologia – ekspresja – polistylistyka
W tych miniformacjach instrumentalnych ujawnia się w sposób bezpośredni, wyrazisty i dogłębny istota fundamentalnych (a zarazem globalnych) założeń kompozycyjnych prezentowanych utworów: rozpiętość kreacji inwencyjnych, pojemność techniczno-technologicznej sfery warsztatu kompozytorskiego, diapazon jakości sonorystycznych i temperatury ekspresyjnej, wreszcie ewolucja koncepcji estetyczno-stylistycznych. To właśnie na tym szczególnie wrażliwym obszarze twórczej działalności kompozytora z łatwością możemy zaobserwować proces przemian warsztatowych i stylistycznych, dramat zmagania się z materią kompozycyjną i kształtowaniem obrazu muzyki, a także śledzić proces przenikania się dwóch potężnych sił kreacji artystycznej: intuicji i intelektu.
Utwory te dają kompozytorowi duże możliwości zdobycia doświadczenia w zakresie: organizacji i projekcji materiału dźwiękowego, wrażliwości rytmicznej, fluktuacji agogicznej, rozwarstwienia dynamicznego, rozbudowania rozległej i specyficznej artykulacji, wielowarstwowości fakturalno-przestrzennej, konfigurowania ukształtowań brzmieniowych, modelowania formalno-architektonicznego, poszukiwania nowych odwzorowań notacyjnych, budowania narracji wyrazowej i strategii rozwoju akcji muzycznej.
Powyższe czynniki mają poważny wpływ na wzrost dyscypliny twórczej kompozytora. Zwłaszcza, że fundamentem moich działań kompozycyjnych jest dążenie do daleko posuniętej precyzji strukturalno-konstrukcyjnej utworów, poszerzenia wizji sonorystycznych, poszukiwania nowych ukształtowań fakturalnych i formalnych, podniesienia energii emocjonalnej oraz pogłębienia dramaturgii wyrazu muzycznego. W rezultacie, daje się tu zaobserwować tendencję do łączenia doświadczeń wynikających z opanowania warsztatu kompozytorskiego z głębią treści emocjonalnych. Przy tym, poważne wymagania stawiane są tu sprawności wykonawczej instrumentalistów.
Niezmiernie istotnym walorem kompozycji solistycznych i duetów jest krótki czas ich trwania. Aforystyczność mojej wypowiedzi twórczej w tym przypadku nie ogranicza się jedynie do zawężenia czasu trwania utworów, ale prowadzi wprost do zwięzłości i zwartości fakturalnej, brzmieniowej i formalnej, a także do stężenia ekspresji i kondensacji myśli kompozycyjnej.
Koncentracja na jednym lub dwóch obiektach wykonawczych oraz ich instrumentalnej naturze wymaga dogłębnej penetracji i eksploatacji wielorakich możliwości technicznych, brzmieniowych i wyrazowych poszczególnych instrumentów. To, z kolei, wymusza na kompozytorze poszukiwanie nowej morfologii dźwiękowej z zastosowaniem różnych form homogeniczności i poligeniczności oraz selektywności i stopliwości ukształtowań brzmieniowych, jakościowego modelowania objętości i przestrzeni dźwiękowej, znacznego różnicowania wolumenu brzmienia, znacznego nagromadzenia szerokiego spektrum zabiegów technicystycznych w obrębie poszczególnych elementów muzycznych. W tej sytuacji utwory te stają się rodzajem dramatów instrumentalnych, reprezentujących różne opcje techniczno-technologiczne i estetyczno-stylistyczne: od tendencji neoklasycznych, poprzez dominującą pozycję sonoryzmu i pewne formy aleatoryzmu, aż po konstruktywizm wieloelementowy.
Na ten zróżnicowany wachlarz tendencji politechnologicznych i polistylistycznych nałożyła się znaczna rozpiętość sposobów graficznego odwzorowania: od stosowania tradycyjnych form zapisu (Toccata), poprzez izochroniczną zasadę regulacji i racjonalizacji czasu muzycznego (Visions, Fragmenti) oraz hybrydyczne ujęcia notacyjne (Psalmus, Dialoghi, Spectra, Prolog) aż po zindywidualizowane graficzne konstrukcje aleatorycznych form rozluźnienia interelementarnego, zwłaszcza w odniesieniu do projekcji materiału wysokościowego (Images II, Vox, Speranza).
W konsekwencji, dzięki wyżej wskazanym właściwościom moich działań kompozytorskich demonstrują one wyraźny kierunek do tworzenia muzyki o cechach autonomicznych oraz dążenia do konstytuowania się własnego, odrębnego języka wypowiedzi artystycznej.
charakterystyczne cechy mojej twórczości
W mojej działalności kompozytorskiej, najogólniej mówiąc, zauważyć można orientację wielonurtową z różnorodnością gatunków muzycznych: tworzę utwory instrumentalne (solowe, kameralne, orkiestrowe), wokalne (pieśni, utwory na chór a cappella), wreszcie kompozycje wokalno-instrumentalne.
W ewolucji twórczości można wyodrębnić cztery okresy:
- do 1962 roku – dominacja tendencji neostylistycznych aż po inspiracje elementami folkloru,
- 1962-1971 – wprowadzenie własnej koncepcji organizacji czasu muzycznego (izochroniczna zasada podziału) wpłynęło na sposób strukturowania materiału dźwiękowego i poszukiwania indywidualnych rozwiązań w zakresie jakości brzmieniowych, fakturalnych i formalnych, a także na pogłębienie emocjonalnej sfery muzyki,
- 1972-1981 – to okres kolejnych przemian stylistycznych, objawiających się wzbogaceniem dotychczas wypracowanego języka muzycznego o aleatoryzm, wyzwolony sonoryzm, konstruktywizm wieloelementowy, nowe ujęcia notacji muzycznej (papier milimetrowy), predylekcję do kameralizacji składu wykonawczego przy jednoczesnym dążeniu do osiągnięcia pełni brzmienia, tendencję do selekcjonowania środków wypowiedzi artystycznej w sferze wyrazu muzycznego,
- od roku 1982 – potężny zwrot w kierunku muzycznego i uniwersalnego sacrum, poszerzenia kręgu znaczeń symbolicznych, kondensacji i integracji materiału muzycznego, a także koncentracji na nieustannym pogłębianiu wyrazu muzycznego z wyraźnym wzmożeniem temperatury i energetyki ekspresyjnej utworów.
W tym ostatnim okresie objawiła się wyraziście, w moim głębokim przekonaniu, tendencja do krystalizowania się, estetycznie i stylistycznie, odrębnego języka muzycznego, a do najbardziej istotnych jego cech zaliczam: emocję muzyczną, dynamizm napięć, dramatyczny rodzaj ekspresji, symbolizm i aforystyczność w prezentowaniu myśli muzycznej, a także dążenie do podporządkowania wszystkich elementów muzycznych i środków techniki kompozytorskiej idei artystycznej i ogólnej koncepcji dzieła. Staram się ponadto o selekcję technicznych środków wypowiedzi artystycznej i ekonomicznych sposobów ich użycia w każdym utworze, precyzję i zwartość konstrukcji architektonicznej (narracja formy nierozerwalnie związana z koncepcją wyrazową dzieła), wykorzystanie bogatych możliwości sonorystycznych i ekspresyjnych instrumentów i głosu ludzkiego, adekwatność na linii grafika – brzmienie (w notacji zastosowanie nowych form grafiki muzycznej). W technice dźwiękowej wybitną rolę odgrywa amplituda wartości dynamicznych, artykulacyjnych, czasu muzycznego, wolumenu brzmienia, rejestrów, barwy, a także polaryzacja kontrastów w przestrzeni dźwiękowej — co, w konsekwencji, mimo predylekcji do kameralizacji składu wykonawczego, prowadzi do monumentalizacji brzmienia.
W kwintesencji, o mojej muzyce można najkrócej powiedzieć, że jest ona par excellence dynamiczna i ekspresyjna. Natomiast, w sferze filozofii sztuki bliskie jest mi głęboko etyczne pojęcie twórczości, a do najważniejszych i najwznioślejszych idei ludzkiej egzystencji i działalności twórczej zaliczam: humanizm (wszystko przez człowieka i dla człowieka) i romantyzm (jako koncepcja życia i twórczości). Moją dewizą stała się także sentencja: „patrzeć w siebie” — tzn. zaufać przede wszystkim sobie, swoim możliwościom i swojemu talentowi.
Solo-duo: politechnologia – ekspresja – polistylistyka
W tych miniformacjach instrumentalnych ujawnia się w sposób bezpośredni, wyrazisty i dogłębny istota fundamentalnych (a zarazem globalnych) założeń kompozycyjnych prezentowanych utworów: rozpiętość kreacji inwencyjnych, pojemność techniczno-technologicznej sfery warsztatu kompozytorskiego, diapazon jakości sonorystycznych i temperatury ekspresyjnej, wreszcie ewolucja koncepcji estetyczno-stylistycznych. To właśnie na tym szczególnie wrażliwym obszarze twórczej działalności kompozytora z łatwością możemy zaobserwować proces przemian warsztatowych i stylistycznych, dramat zmagania się z materią kompozycyjną i kształtowaniem obrazu muzyki, a także śledzić proces przenikania się dwóch potężnych sił kreacji artystycznej: intuicji i intelektu.
Utwory te dają kompozytorowi duże możliwości zdobycia doświadczenia w zakresie: organizacji i projekcji materiału dźwiękowego, wrażliwości rytmicznej, fluktuacji agogicznej, rozwarstwienia dynamicznego, rozbudowania rozległej i specyficznej artykulacji, wielowarstwowości fakturalno-przestrzennej, konfigurowania ukształtowań brzmieniowych, modelowania formalno-architektonicznego, poszukiwania nowych odwzorowań notacyjnych, budowania narracji wyrazowej i strategii rozwoju akcji muzycznej.
Powyższe czynniki mają poważny wpływ na wzrost dyscypliny twórczej kompozytora. Zwłaszcza, że fundamentem moich działań kompozycyjnych jest dążenie do daleko posuniętej precyzji strukturalno-konstrukcyjnej utworów, poszerzenia wizji sonorystycznych, poszukiwania nowych ukształtowań fakturalnych i formalnych, podniesienia energii emocjonalnej oraz pogłębienia dramaturgii wyrazu muzycznego. W rezultacie, daje się tu zaobserwować tendencję do łączenia doświadczeń wynikających z opanowania warsztatu kompozytorskiego z głębią treści emocjonalnych. Przy tym, poważne wymagania stawiane są tu sprawności wykonawczej instrumentalistów.
Niezmiernie istotnym walorem kompozycji solistycznych i duetów jest krótki czas ich trwania. Aforystyczność mojej wypowiedzi twórczej w tym przypadku nie ogranicza się jedynie do zawężenia czasu trwania utworów, ale prowadzi wprost do zwięzłości i zwartości fakturalnej, brzmieniowej i formalnej, a także do stężenia ekspresji i kondensacji myśli kompozycyjnej.
Koncentracja na jednym lub dwóch obiektach wykonawczych oraz ich instrumentalnej naturze wymaga dogłębnej penetracji i eksploatacji wielorakich możliwości technicznych, brzmieniowych i wyrazowych poszczególnych instrumentów. To, z kolei, wymusza na kompozytorze poszukiwanie nowej morfologii dźwiękowej z zastosowaniem różnych form homogeniczności i poligeniczności oraz selektywności i stopliwości ukształtowań brzmieniowych, jakościowego modelowania objętości i przestrzeni dźwiękowej, znacznego różnicowania wolumenu brzmienia, znacznego nagromadzenia szerokiego spektrum zabiegów technicystycznych w obrębie poszczególnych elementów muzycznych. W tej sytuacji utwory te stają się rodzajem dramatów instrumentalnych, reprezentujących różne opcje techniczno-technologiczne i estetyczno-stylistyczne: od tendencji neoklasycznych, poprzez dominującą pozycję sonoryzmu i pewne formy aleatoryzmu, aż po konstruktywizm wieloelementowy.
Na ten zróżnicowany wachlarz tendencji politechnologicznych i polistylistycznych nałożyła się znaczna rozpiętość sposobów graficznego odwzorowania: od stosowania tradycyjnych form zapisu (Toccata), poprzez izochroniczną zasadę regulacji i racjonalizacji czasu muzycznego (Visions, Fragmenti) oraz hybrydyczne ujęcia notacyjne (Psalmus, Dialoghi, Spectra, Prolog) aż po zindywidualizowane graficzne konstrukcje aleatorycznych form rozluźnienia interelementarnego, zwłaszcza w odniesieniu do projekcji materiału wysokościowego (Images II, Vox, Speranza).
W konsekwencji, dzięki wyżej wskazanym właściwościom moich działań kompozytorskich demonstrują one wyraźny kierunek do tworzenia muzyki o cechach autonomicznych oraz dążenia do konstytuowania się własnego, odrębnego języka wypowiedzi artystycznej.